Działalność człowieka zazwyczaj destrukcyjnie wpływa na środowisko naturalne. Również przy projektowaniu i wykonywaniu budynków stosunkowo mało osób zwraca uwagę na problemy związane z ich wpływem na środowisko, a także coraz wyższymi kosztami eksploatacji. Celem niniejszej publikacji jest zwiększenie świadomości inwestorów w zakresie rozwiązań energooszczędnych w budownictwie, czyli tytułowego „budowania z głową”. Rozwią zań, które pozwalają ograniczyć negatywne oddziaływanie budynków na środowisko, a jednocześnie poprawiają komfort jego użytkowania i znacząco zmniejszają koszty eksploatacji. Budynki zużywające minimalne ilości energii potrzebnej do utrzymania wewnętrznego komfortu cieplnego, czy takie, które nie są wyposażone w tradycyjne systemy ogrzewania to już nie nierealna idea, czy ciekawostka techniczna. To fakt, dzięki któremu mamy szansę zracjonalizować zużycie energii w dzisiejszych czasach. To już nie alternatywa, lecz konieczność wynikająca zarówno ze względów ekonomicznych, jak i środowiskowych. Zastanawiając się nad zasadnością inwestowania w budynki energooszczędne, których koszty budowy są nieco wyższe w stosunku do tradycyjnych musimy być świadomi, z jakich przyczyn wynika konieczność podwyższania efektywności energetycznej budynków powstających, jak i tych istniejących. Jednocześnie musimy pamiętać, że budynki są eksploatowane przez długi okres (ponad 50 lat), stąd wszelkie korzyści wynikające z podnoszenia standardów energetycznych budynków, ich wpływ na środowisko i użytkowników powinniśmy rozważać w perspektywie wielu lat.
Dlaczego powinniśmy budować energooszczędnie?
1. Przede wszystkim staramy się minimalizować niekorzystne oddziaływania budynków na środowisko naturalne.
2. Musimy podjąć działania przeciwko zmianom klimatu.
3. Chcemy ograniczyć koszty eksploatacji budynku.
4. Z uwagi na osobiste korzyści dla mieszkańców (szerzej opisane w dalszej części książki).
5. Ważnym aspektem są również zobowiązania międzynarodowe, których Polska zobligowała się przestrzegać.
Już teraz widoczne są negatywne skutki oddziaływania dotychczasowej działalności człowieka na klimat i środowisko. Same budynki odpowiadają za ok. 40% zużycia energii (oraz 35% emisji gazów cieplarnianych) w UE, z czego najwięcej energii przeznaczane jest na ogrzewanie. Istnieje zatem duży potencjał ograniczenia tego zużycia, chociażby poprzez zastosowanie podstawowych rozwiązań energooszczędnych w trakcie budowy lub modernizacji budynków.
Musimy także pamiętać, że w Polsce większość energii (ok. 90%) pozyskujemy z nieodnawialnych paliw kopalnych, takich jak węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa czy gaz ziemny. Dzięki ograniczeniu zużycia energii przez budynki, znacząco wpływamy na zmniejszenie zapotrzebowania na surowce nieodnawialne.
Czy wiesz, że?
Budynki zużywają aż 40% energii w Unii Europejskiej, czyli więcej niż transport (32%) czy przemysł (25%). Budując energooszczędnie możemy w prosty sposób zmniejszyć zapotrzebowanie na energię. Dlatego tak ważne jest podwyższanie standardów energetycznych budynków oraz ich popularyzacja.
Globalne ocieplenie staje się coraz większym problemem i jest bezpośrednio związane ze wzrostem ilości dwutlenku węgla (CO2) w atmosferze. Według danych obserwatorium w Mauna Loa na Hawajach stężenie dwutlenku węgla osiąga alarmująco wysokie wartości, najwyższe od ponad 50 lat.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej podjęły działania mające na celu zahamowanie tego zjawiska, przyjmując tzw. pakiet 3 × 20, czyli 20% redukcje emisji gazów cieplarnianych, 20% poprawę efektywności energetycznej oraz podniesienie do 20% wykorzystania energii odnawialnej do 2020 roku.
W obecnej sytuacji budynki są odpowiedzialne za 35% emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej. Dlatego dzięki zastosowaniu rozwiązań energooszczędnych w budownictwie, zgodnych z ideą zrównoważonego rozwoju, możemy w niemałym stopniu przyczynić się do poprawy kondycji środowiska.
Rysunek 1.1 Zużycie energii w Unii Europejskiej, źródło: „Green Paper on Energy Efficiency or Doing More with Less“, Marzec 2006 r.
Rysunek 1.2 Zmiana stężenia CO2 w atmosferze rejestrowana przez obserwatorium Mauna Loa na Hawajach w ppm (częściach na milion), źródło: P. Tans NOAA/ESRL), http://www. pmel.noaa.gov/co2
Sama poprawa efektywności energetycznej budynków może zmniejszyć emisję dwutlenku węgla o 460 mln ton rocznie, co odpowiada:
• Usunięciu 6 milionów samochodów z dróg na 14 lat,
• Zasadzeniu lasu o powierzchni trzykrotnie większej niż Francja.
Ceny energii stale rosną, dlatego z punktu widzenia użytkownika bardziej opłacalne jest mieszkanie w budynku energooszczędnym, który charakteryzuje się mniejszym kosztem całkowitym, (czyli łącznie budowy i eksploatacji) w cyklu życia niż budynki standardowe.
Najwięcej energii zużywanej przez budynek przeznaczane jest do jego ogrzewania. Spowodowane jest to głównie przez nadmierne straty ciepła przez przegrody zewnętrzne wynikające z niedostatecznego ich ocieplenia, konieczność podgrzania powietrza wentylacyjnego, a także powstawanie mostków cieplnych (zagadnienie szerzej opisane jest w rozdziale 6).
Poniższe wykresy (rysunek 1.4 i 1.5) obrazują, w jakim tempie zmieniają się ceny paliw w Polsce na przełomie ostatnich lat. Istotne są zwłaszcza ceny węgla, ze spalania którego w Polsce otrzymujemy większość energii.
Energooszczędny sektor budowlany oznacza także mniejsze uzależnienie kraju od importu energii, która w dzisiejszych czasach jest podstawą funkcjonowania zarówno gospodarki jak i gospodarstw domowych.
Czy wiesz, że?
Jeszcze niedawno tylko 20% Polaków było świadomych, że to właśnie ogrzewanie, a nie oświetlenie czy elektronika jest odpowiedzialne za wysokość naszych rachunków. Na szczęście z dnia na dzień zagadnienie oszczędzania energii staje się nam coraz bliższe. Coraz więcej osób zaczyna stosować rozwiązania mające na celu zmniejszenie zużycia energii.
Rysunek 1.3 Procentowe zużycie energii w budynkach mieszkalnych
Rysunek 1.4 Zmiany cen gazu dla gospodarstw domowych i przemysłu, źródło: GUS
Rysunek 1.5 Zmiany cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i przemysłu, źródło: GUS
Istnieje wiele uregulowań prawnych mających na celu poprawę efektywności energetycznej i redukcję emisji gazów cieplarnianych, których Polska zobowiązała
się przestrzegać. W odniesieniu do budynków jest nim Recast dyrektywy EPBD 2010/31/UE, na mocy którego państwa członkowskie Unii Europejskiej
zapewniają, aby:
• Do dnia 31 grudnia 2020 r. wszystkie nowe budynki były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii.
• Po dniu 31 grudnia 2018 r. nowe budynki, zajmowane przez władze budynki publiczne oraz będące ich własnością były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii.
Polska powinna opracować:
• Szczegółowo stosowaną w praktyce przez dane państwo członkowskie definicję budynków o niemal zerowym zużyciu energii odzwierciedlającą krajowe, regionalne lub lokalne warunki i obejmującą liczbowy wskaźnik zużycia energii pierwotnej wyrażony w kWh/ m2 na rok. Wskaźniki energii pierwotnej stosowane do określenia pierwotnego zużycia energii mogą opierać się na krajowych lub regionalnych uśrednionych wartościach rocznych i mogą uwzględniać odpowiednie normy europejskie.
• Pośrednie cele służące poprawie charakterystyki energetycznej nowych budynków na 2015 rok.
• Informację na temat polityk i środków finansowych lub innych środków przyjętych w celu promowania budynków o niemal zerowym zużyciu energii, w tym szczegóły na temat krajowych wymagań i środków dotyczących zużycia energii ze źródeł odnawialnych w nowych budynkach oraz istniejących budynkach poddanych ważniejszej renowacji.
Czy wiesz, że?
W naszym kraju nie mamy jeszcze obowiązującej definicji budynku o niemal zerowym zużyciu energii. Możemy jedynie odnosić się do wytycznych podanych przez NFOŚiGW, w którym mowa o dofinansowaniu na budowę domów energooszczędnych w standardzie NF40 i NF15.
W Polsce budynki energooszczędne są nadal mało popularne. Inwestorzy wciąż obawiają się podwyższonych kosztów budowy w porównaniu z tradycyjnymi obiektami, co więcej stosunkowo niewiele firm jest wykwalifikowanych w ich wykonywaniu.